گزارش تحلیلی نخستین پیمایش کلان داده‌ها در ایران

پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با هدف شناسایی شرکتهای فعال در زمینه فناوری اطلاعات، اقدام به  پیمایش کلان داده‌ها در ایران برای نخستین بار نموده است که علاقه مندان به بررسی وضعیت فعلی اکوسیستم کلان داده در ایران می توانند به این گزارش مراجعه نمایند.

خلاصه گزارش را در ادامه نوشتار آورده ایم. قبل از آن، انتقاد جناب محمدرضا محتاط از این گزارش که در کانال تلگرامی علم داده (@datascience) منشتر شده است را با هم مرور می کنیم و سپس خلاصه گزارش مفید پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات را مشاهده خواهیم کرد.

انتقاد جناب آقای دکتر محتاط از قرار زیر است :

نخستین پیمایش کلان داده‌ها در ایران به کارفرمایی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات(مرکز تحقیقات مخابرات ایران) باهدف شناسایی وضعیت موجود زیست‌بوم کلان داده‌ها در کشور در جهت برنامه‌ریزی‌های کارآمدتر در این حوزه منتشر گردیده است. در ادامه برخی نکات پیرامون این گزارش قابل‌ذکر می‌باشد.

۱- در مقایسه با نقشه راه توسعه کلان داده در کشور که در سال ۱۳۹۵ توسط کارگروه کلان داده جامعه آزاد رایانش ابری منتشر گردید گزارش فوق دارای جامعیت بسیار خوبی از لحاظ حضور شرکت‌های فعال در حوزه Big Data در این طرح و ارائه گزارش‌های توصیفی از فضای کلان داده در ایران می‌باشد.

۲- ارائه گزارش‌هایی از پلتفرم‌ها، ابزارها و بسترهای زیرساختی کلان داده مورداستفاده در پروژ‌ه‌های Big Data یکی از مواردی بود که اگر در مستند فوق یا تحت پیوست فنی منتشر می‌گردید می‌توانست جامعیت و کیفیت گزارش فوق را دوچندان نماید.

۳- با توجه به نتایج گزارش‌ها ارائه‌شده در حدود ۲۸ درصد از شرکت‌های حاضر در این پیمایش حجم اطلاعاتی کمتر از یک ترابایت دیتا داشته‌اند و بیش از ۵۰ درصد دادگان شرکت‌ها ساختاریافته بوده است. بنا به مؤلفه‌های کلان داده شامل حجم،َ تنوع و نرخ تولید اطلاعات به نظر می‌‌رسد بعضاً ممکن هست برخی شرکت‌هایی در این طرح موردبررسی قرارگرفته باشد که در حوزه جمع‌آوری، پردازش و تحلیل داده در سطوحی غیر از کلان داده فعال بوده‌اند.

۴- با توجه به کارفرمایی وزارت فناوری اطلاعات در پروژه فوق به نظر می‌رسید پیمایش فوق به حوزه‌های مدیریت استراتژیک و ارائه مدل‌ها و چارچوب‌های بومی کلان داده در کشور توجه بیشتری نماید.

در انتها با توجه به گزارش‌های توصیفی ارائه‌شده از فضای کلان داده کشور، به‌تمامی متخصصین و علاقه‌مندان حوزه کلان داده توصیه می‌نمایم مستند فوق را مطالعه نمایند. برخی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری و خلأهای موجود در کشور در این گزارش قابل‌شناسایی است که می‌تواند ایده‌های مناسبی برای شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها در جهت سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها باشد.

پی‌نوشت:
گزارش تحلیلی نخستین پیمایش کلان داده‌ها در ایران از طریق لینک زیر قابل دانلود می‌باشد.
http://bigdata.itrc.ac.ir/sites/default/files/book-final-005.pdf

ارادتمند
محمدرضا محتاط

خلاصه این گزارش طبق سند منتشر شده پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات حاوی مطالب زیر است :

گزارش خلاصه از نخستین پیمایش کلان داده ها (Big Data) در ایران

۱. مقدمه

امروزه، نقش و اهمیت داده ها”، به عنوان منبعی ارزشمندتر از نفت ، یک سرمایه ملی و عامل کلیدی برای ایجاد و رشد کسب و کارهای نوین در جهان ، بر کسی پوشیده نیست. شعار سال ۲۰۱۷ اتحادیه جهانی مخابرات، «داده های بزرگ برای تأثیر بزرگ»، بهترین تعبیر برای نمایش قدرت کلان داده ها برای تأثیرگذاری و تأثیرپذیری ذینفعان از جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی می باشد.

در همین راستا، توسعه فناوری”کلان داده ها”، با تأثیر گذاری بر شئون مختلف اجتماعی و اقتصادی، می تواند بستری جهت ارتقای نوآوری و موتور محرک اشتغالزایی و حرکت کشور در مسیر پیشرفت و توسعه باشد.
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در راستای اجرای سند راهبردی برنامه ششم توسعه کشور و به منظور تحقق هدف کمی “رصد و ارتقاء دانش داخلی در کشور” ، فناوری کلان داده ها را به عنوان یکی از فناوری های نوین و موضوعات محوری برای توسعه فناوری و کسب و کارهای مرتبط با فاوا شناسایی کرده است. پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات (مرکز تحقیقات مخابرات) نیز به عنوان قدیمی ترین نهاد پژوهشی حاکمیتی در حوزه فاوا، پروژه های «تدوین نقشه راه کلان داده ها» به کارفرمایی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و رگولاتوری کلان داده ها» به کارفرمایی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی را به اجرا گذارده است.
در جریان اجرای دو پروژه فوق، گزارشی تحت عنوان ” گزارش تحلیلی نخستین پیمایش کلان داده ها در ایران ” تدوین شده تا در اختیار همه صاحبنظران، متخصصان و تصمیم گیران حوزه فاوا در کشور قرار گیرد که این سند، “گزارش خلاصه مدیریتی” آن است. هدف پیمایش کلان داده ها، شناسایی وضعیت موجود زیست بوم کلان داده ها و چالش های توسعه آن در کشور به منظور برنامه ریزی برای تعیین راهبردهای صحیح و توانمندساز در راستای ایجاد و ارتقای زیست بوم کلان داده ها و تدوین چارچوب رگولاتوری و نظارت بر ارائه سرویس های مربوط به این فناوری در کشور بوده است.

سه مرحله پیمایش عبارتند از:

• پیمایش در نمایشگاه الکامپ ۹۶ (۳۰ تیر تا ۲ مرداد ۱۳۹۶)
• پیمایش به صورت برخط در سایت “طرح کلان داده ها در شهریور ماه سال ۱۳۹۶
• پیمایش در نمایشگاه تلکام ۹۶ (۲۴ مهر تا ۲۷ مهر ۱۳۹۶)

در این پیمایشها در مجموع به ۱۰۵۰ شرکت مراجعه شده و از میان آنها اطلاعات و پرسشنامه های ۱۰۲ شرکت مورد تحلیل نهایی قرار گرفته است. اهم مشاهدات و یافته های این پیمایش در ادامه ارائه شده اند.

۲٫اهم مشاهدات و یافته های نخستین پیمایش کلان داده ها در ایران

مهمترین مشاهدات و یافته های نخستین پیمایش کلان داده ها در ایران به تفکیک حوزه های مختلف شرح زیر می باشد:

۲٫۱. برنامه ریزی و سیاست گذاری

• مهمترین چالش کلان داده ها در سطح حاکمیتی از دیدگاه شرکتهای خصوصی عبارت است از عدم وجود انگیزه و اراده نزد تصمیم گیران دولتی جهت «آزادسازی داده های دولتی »، به دلیل عدم شفافیت ارزش اقتصادی داده های باز و نیز فقدان سیاست ها و ساختار لازم برای «حکمرانی داده ها » در سطح ملی. این در حالی است که رشد کلان داده ها در بسیاری از کشورهای مختلف دنیا به دلیل توسعه سیاست های داده های باز دولتی می باشد. در حال حاضر ایران با باز کردن ۲۱ درصد از داده های دولتی دارای رتبه ۶۷ از بین ۹۴ کشور بوده و در پیمایش نیز مشاهده گردید که ۸۰ درصد شرکتهای ارائه دهنده خدمات کلان داده ها از داده های مشتریان» استفاده کرده و صرفا ۱۲درصد آنها از داده های باز» استفاده می کنند.

۲٫۲. نوآوری و فناوری

• ۴۸ درصد از شرکتهای کلان داده کشور در مدت ۵ سال گذشته تاسیس گردیده اند که این امر نشان دهنده روند رشد روزافزون کسب و کارهای نوپا در این حوزه بوده است. همچنین صرفا ۱۰ درصد از شرکتها در ارائه خدمات کلان داده ها به افزایش نوآوری در کسب و کار خود توجه دارند. از این رو نیاز است با حمایت از راه اندازی مراکز نوآوری و شتاب دهنده های تخصصی و نیز سرمایه گذاری مخاطره پذیر، بسترهای لازم در این حوزه فراهم گردد.
• صرفأ ۳۱ درصد شرکتهای کلان داده مورد پیمایش دارای مجوز دانش بنیان هستند. با توجه به پیچیدگی دانش این حوزه انتظار می رود که شرکتهای بیشتری با مجوز دانش بنیان در این حوزه فعالیت داشته باشند. یکی از دلایل عدم تحقق این موضوع عدم آشنایی کافی کارگروه های ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت ها با این حوزه می باشد.
• استارت آپ های کلان داده ها علیرغم داشتن مشکلات و محدودیت های مالی، عموما از راه سرمایه گذاری شخصی به تأمین مالی کسب و کار خود می  پردازند که مواردی از قبیل عدم آشنایی با شتاب دهنده ها و کارکردهای آنها، سهم خواهی بیش از حد صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر در مراحل اولیه و عدم خطر پذیری شبکه هایی از فرشتگان کسب و کار برای ورود در مراحل اولیه و پر ریسک را می توان از جمله مهم ترین دلایل این مسئله در حوزه کلان داده ها دانست.
• بازارهای هدف استارت آپهای کلان داده ها به ترتیب عبارتند از: حوزه های بانکداری، رسانه، سرگرمی و سلامت یکی از دلایل این امر را می توان پیشرو بودن این حوزه ها در تولید داده های دیجیتالی در کشور دانست.

۲٫۳. توسعه خدمات و بازار

در حال حاضر شرکتهای ارائه دهنده سرویس های کلان داده ها در ۱۴ بازار عمودی در حال فعالیت می باشند که این موضوع نشان دهنده گستردگی بازار و تنوع کاربردهای این فناوری می باشد. ارائه سرویس های کلان داده ها توسط کسب و کارهای ایرانی به ترتیب در بازارهای عمودی شامل ICT، بانکداری، سلامت، ساخت و تولید صنعتی، انرژی و حمل و نقل از بیشترین فراوانی برخوردار است که تا حد زیادی مشابه بازارهای عمودی کلان داده ها در خارج از کشور می باشد.

• ۶۳ درصد شرکتهای کلان داده ها در کشور ارائه دهنده سرویس های تحلیل بوده و درصد کمی از آنها ارائه دهنده سرویسهایی همچون جمع آوری داده، آماده سازی داده، مصورسازی داده و دسترسی داده هستند.
• ۵۶ درصد کسب و کارها از ترکیبی از چند نوع روش B2C B2B و B2G برای بخش بندی بازار استفاده می نمایند. افزایش تعداد کسب و کارهای ترکیبی را می توان ناشی از آن دانست که در حال حاضر هیچ یک از بازارها به تنهایی از تقاضای بالا و جذابیت اقتصادی لازم برخوردار نمی باشد و از این رو شرکتها تصمیم گرفته اند بجای استراتژی تمرکز بر یک بازار محدود از استراتژی بخش بندی بازار استفاده نموده و با حضور همزمان در بازارهای مختلف درآمدزایی مورد انتظار را داشته باشند.

۲٫۴. زیرساخت های انتقال، ذخیره سازی و تحلیل

•   ۷۳ درصد از شرکت های ایرانی حجم داده های مورد ذخیره سازی، پردازش و تحلیل خود را تا ۱۰ ترابایت اعلام کرده اند که این حجم نسبت به حجم داده های پیش بینی شده برای تحلیل در سالهای آتی درصد بسیار پایینی است به عنوان مثال شرکتی همچون گوگل روزانه بیشتر از ۴ پتابایت داده را ذخیره و تحلیل می نماید. از این رو ضروری است علاوه بر آزاد سازی داده های دولتی، حمایتهای لازم برای توسعه زیرساخت های انتقال، ذخیره سازی و تحلیل کشور صورت گیرد.

۲,۵. کسب و کار و اقتصاد

• ۸۱ درصد شرکتهای مورد پیمایش، شرکتهای کوچک و متوسط (با پرسنل کمتر از ۵۰ نفر) هستند. لذا نیاز است حمایت های لازم از این شرکتها برای تداوم و توسعه کسب و کارشان صورت گیرد. . از آنجا که تنها ۱۱٪ از شرکتها ارائه دهنده «پلتفرم داده» (جهت سازماندهی و توزیع داده) و ۷٪ آنها ارائه دهنده «پلتفرم پردازشی» (جهت توزیع و مدیریت واحدهای پردازشی) هستند و با در نظر گرفتن اینکه در حوزه کلان دادهها، پلتفرم ها نقش بسیار مهمی در توسعه اکوسیستم نوآوری کلان داده ها و ایجاد کسب و کارهای نوپا دارند، از این رو نیاز است حمایت های لازم به نحو مقتضی به منظور توسعه پلتفرم های کلان داده در کشور صورت گیرد.
• شرکتهای کلان داده با اندازه بزرگتر و با سابقه بیشتر ارائه دهنده راهکارهای سخت افزاری و شرکت های با اندازه کوچکتر و سابقه کمتر ارائه دهنده راهکارهای نرم افزاری هستند. مدلهای درآمدی فروش خدمات (۶۳ درصد)، فروش سخت افزار (۳۸ درصد) و فروش نرم افزار (۳۱ درصد) رایج ترین مدل درآمدی شرکتهای ارائه دهنده خدمات کلان داده در کشور بوده و تنها ۷ درصد از کسب و کارهای کلان داده در داخل کشور از مدل درآمدی فروش داده استفاده می کنند. یکی از دلایل عمده این پدیده عدم وجود نظام ارزش گذاری داده ها و بازار داده ها در کشور می باشد.

۲٫۶. حقوقی و قانونی

تنها ۵ درصد از کسب و کارهای کلان داده ها در کشور بازار B2C را هدف گذاری کرده و ۹۵ درصد آنها بر بازارهای بین بنگاهی تمرکز دارند. یکی از دلایل این امر را می توان نبود قوانین مشخص و روشن در خصوص حمایت از داده های شخصی کاربران و رعایت حریم خصوصی مردم دانست که باعث شده تا اکثریت شرکتهای کلان داده ها بر بازارهای بین بنگاهی تمرکز داشته باشند.

• از چالشهای حقوقی و قانونی ذکر شده توسط شرکتها می توان به ناتوانی نظام حقوق اقتصادی ایران در شناسایی داده ها به عنوان سرمایه و موضوع کسب و کار، نبود الزام قانونی جهت تسهیل بهره برداری منصفانه از داده ها به منظور ارائه خدمات و رفاه عمومی، عدم تناسب حمایت های قانونی از حریم داده های باز به منظور تعیین حق دسترسی و بهره برداری از آنها و عدم تناسب حق مالکیت داده ها با بهره برداری مجاز از آن ها نام برد. ۲٫۷. آموزش و پژوهش . یکی از حوزه های کلان داده ها که در میان کسب و کارهای ایرانی کمتر به آن توجه شده حوزه داده های آموزش و پژوهش است که سهم آن تنها ۷٪ خدمات کلان داده در کشور می باشد.

• تنها ۱۹ درصد از نیروی انسانی شاغل در شرکتهای مورد پیمایش دارای دانش و فعالیت تخصصی در حوزه کلان داده ها هستند. در این راستا بایستی تدوین و اجرای دوره های آموزشی دانشگاهی و کاربردی برای تربیت نیروی انسانی متخصص در حوزه کلان دادهها (بویژه علوم و مهندسی داده ها در دستور کار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دانشگاهها و مراکز آموزشی رسمی و حرفه ای قرار گیرد.